Oleh: Prof. Madya Dr. Khairunesa Isa
MALAYSIA kini di ambang transformasi bandar yang dramatik. Proses urbanisasi yang pesat didorong oleh pencarian peluang pekerjaan, pendidikan dan kemudahan infrastruktur telah mengubah landskap pertumbuhan sosial dan ekonomi negara. Namun, di sebalik pertumbuhan ini, terdapat cabaran besar yang semakin dirasai khususnya peningkatan kos sara hidup. Data terkini menunjukkan kadar penghijrahan ke bandar utama melebihi 75%, disertai kenaikan harga perumahan, sewa dan kos perkhidmatan asas yang memberi tekanan kepada isi rumah, terutama golongan muda dan keluarga berpendapatan sederhana.
Malaysia sedang menikmati satu lembaran baharu dalam sejarah pembangunan negaranya. Arus pembandaran yang kian rancak membawa nafas transformasi yang begitu ketara dalam wajah perbandaran negara. Gelombang perubahan ini didorong oleh tiga faktor utama yang saling berkait iaitu hasrat mencari peluang pekerjaan yang lebih baik, peningkatan akses kepada pendidikan berkualiti, dan kemudahan infrastruktur moden yang lebih lengkap. Namun, di sebalik kemajuan yang mengujakan ini, tersirat cabaran yang semakin mengetuk pintu kebimbangan kehidupan masyarakat bandar.
Data terkini menunjukkan kadar penghijrahan ke kawasan bandar utama telah menjangkau 75 peratus. Lebih mencabar lagi, peningkatan ini diiringi dengan lonjakan harga perumahan dan kadar sewa yang semakin tinggi, ditambah pula dengan kos perkhidmatan asas yang terus meningkat. Kesan ini amat dirasai, terutamanya oleh golongan muda yang baru membina kerjaya dan keluarga berpendapatan sederhana yang cuba mengimbangi keperluan hidup di bandar.
Realiti transformasi bandar ini bukan sekadar angka statistik semata-mata, tetapi ia merupakan cerminan kepada perubahan mendalam dalam landskap sosial dan ekonomi negara. Umpama sungai yang mengalir deras, arus pembangunan ini membawa bersamanya cabaran dan peluang yang perlu ditangani dengan bijaksana demi memastikan kesejahteraan semua lapisan masyarakat terpelihara.
Sejak era pra-merdeka, Malaysia telah mengalami gelombang urbanisasi. Dalam dekad-dekad kebelakangan ini, dasar pembangunan ekonomi dan insentif pelaburan asing telah menarik ramai penduduk ke pusat bandar seperti Kuala Lumpur, Johor Bahru dan Pulau Pinang. Perubahan struktur demografi ini membawa kepada transformasi landskap perumahan, pengangkutan dan perkhidmatan awam. Walaupun urbanisasi membuka peluang ekonomi dan meningkatkan kualiti infrastruktur, ia turut mendorong peningkatan harga barangan keperluan dan perkhidmatan asas. Secara tidak langsung turut memberi implikasi dalam gaya hidup harian individu.
Data dari Jabatan Perangkaan Malaysia mendapati kadar urbanisasi meningkat kepada lebih 75% pada tahun 2022. Dalam tempoh lima tahun terakhir, harga perumahan di bandar utama meningkat sehingga 25%, manakala kadar sewa melonjak sehingga 30%. Di samping itu, kos pengangkutan turut meningkat disebabkan oleh kenaikan harga bahan api dan keperluan penyelenggaraan infrastruktur yang semakin mencabar akibat kesesakan lalu lintas.
Kajian pasaran menunjukkan 60% penduduk bandar kini merasakan beban kos sara hidup semakin berat, terutama apabila pendapatan isi rumah tidak seiring dengan kenaikan harga barangan asas dan perkhidmatan. Apa yang dikhuatiri, pola miskin relatif akan semakin meningkat seiring usia negara yang semakin maju.
Urbanisasi membawa pelbagai impak terhadap corak kehidupan masyarakat, dengan dua kesan utama yang ketara dalam aspek perumahan dan kos sara hidup di kawasan bandar. Sektor perumahan muncul sebagai cabaran utama dalam proses pembandaran ini. Penghijrahan penduduk yang pesat ke kawasan bandar telah meningkatkan permintaan terhadap ruang kediaman secara signifikan.
Keadaan ini mendorong kenaikan harga hartanah yang ketara dalam tempoh beberapa tahun kebelakangan ini. Akibatnya, sebahagian besar penduduk bandar kini memilih untuk menyewa kediaman kerana harga rumah yang semakin meningkat. Walau bagaimanapun, pilihan ini turut terkesan apabila kadar sewa juga menunjukkan peningkatan yang berterusan.
Kos tempat kediaman kini menjadi perbelanjaan terbesar dalam bajet bulanan kebanyakan isi rumah di bandar. Urbanisasi turut membawa kepada peningkatan kos perkhidmatan asas. Kos pengangkutan, utiliti, pendidikan dan perkhidmatan kesihatan di kawasan bandar telah menunjukkan trend peningkatan yang berterusan.
Sebagai contoh, kesesakan lalu lintas yang sering berlaku bukan sahaja membazirkan masa yang berharga, malah turut meningkatkan penggunaan bahan api kenderaan. Dalam masa yang sama, kenaikan dalam yuran perkhidmatan dan kemudahan awam di kawasan bandar telah menambahkan lagi tekanan kewangan kepada penduduk setempat khususnya bagi mereka yang memiliki bilangan isi rumah yang ramai.
Peningkatan kos perkhidmatan kesihatan juga menyebabkan masyarakat tidak mempunyai alternatif selain memperuntukkan masa yang lama bagi mendapatkan perkhidmatan di Klinik Kesihatan Kerajaan. Hal ini menyebabkan masyarakat terpaksa menggunakan masa bekerja bagi mendapatkan perkhidmatan kesihatan memandangkan ia hanya dibuka pada waktu jam bekerja.
Elemen strategik menghadapi cabaran urbanisasi di Malaysia
Walaupun urbanisasi membawa pelbagai cabaran yang ketara, terdapat pelbagai inisiatif dan strategi yang boleh dilaksanakan untuk mengurangkan tekanan kos sara hidup.
Pembangunan perumahan mampu milik: Menurut laporan terkini Bank Negara Malaysia, harga rumah di Kuala Lumpur telah mencatatkan peningkatan purata sebanyak 8% setahun sejak 2020. Statistik menunjukkan pertumbuhan pendapatan isi rumah hanya meningkat 3.5% setahun, mewujudkan jurang pemilikan rumah yang semakin ketara. Di kawasan pusat bandar, kadar penghunian mencapai tahap kritikal dengan kadar kekosongan hanya 1.8%, mendorong kepada kenaikan sewa yang mendadak.
Kerajaan kini giat melaksanakan program seperti Rumah Malaysia dan Skim Rent-to-Own (RTO) untuk membantu rakyat memiliki kediaman. Inisiatif seperti Program Perumahan Rakyat (PPR) dan Residensi Wilayah terus dipergiat dengan sasaran pembinaan 500,000 unit menjelang 2025. Insentif cukai dan geran khas kepada pemaju perumahan mampu milik turut diperkenalkan untuk menggalakkan pembinaan lebih banyak unit kediaman berpatutan.
Pengukuhan sistem pengangkutan awam: Data terkini daripada Kementerian Pengangkutan menunjukkan bahawa kos pengangkutan harian di Lembah Klang telah
meningkat kepada purata RM450 sebulan bagi setiap isi rumah. Peningkatan ini disebabkan oleh kenaikan harga bahan api dan kos penyelenggaraan kenderaan yang semakin tinggi. Kebergantungan kepada kenderaan persendirian telah meningkat sebanyak 25% dalam tempoh dua tahun, terutamanya di kawasan perindustrian seperti Shah Alam dan Petaling Jaya. Situasi ini telah menyebabkan kesesakan teruk di lebuh raya utama seperti PLUS, KESAS dan LDP, mengakibatkan pembaziran masa purata 2 jam sehari dalam perjalanan dan peningkatan penggunaan bahan api sehingga 40% berbanding keadaan trafik normal.
Tambahan pula, peningkatan kos parkir di pusat bandar yang mencecah RM300 sebulan turut menambah beban kewangan penduduk bandar. Projek pengangkutan awam berskala besar seperti MRT3 (Circle Line) dan naik taraf sistem LRT sedia ada sedang rancak dilaksanakan. Program Pas My50 telah berjaya meningkatkan penggunaan pengangkutan awam sebanyak 30%, membuktikan keberkesanan subsidi pengangkutan dalam mengurangkan kos sara hidup rakyat.
Pendidikan dan literasi kewangan: Bank Negara Malaysia melalui Jaringan Pendidikan Kewangan (JKP) telah melancarkan pelbagai program literasi kewangan di peringkat komuniti. Ini termasuk Program Celik Wang yang telah memanfaatkan lebih 500,000 peserta sejak 2021, portal MyPF yang mencatatkan 2 juta pengguna aktif dan Minggu Kesedaran Kewangan yang diadakan di 100 lokasi seluruh negara. Inisiatif ini telah menunjukkan hasil positif yang mana 65% peserta melaporkan peningkatan dalam pengurusan kewangan mereka, dengan purata penjimatan bulanan meningkat sebanyak RM300.
Program kerjasama dengan institusi kewangan tempatan turut menyediakan khidmat nasihat kewangan percuma dan bengkel pengurusan hutang yang telah membantu lebih 10,000 isi rumah menstruktur semula komitmen kewangan mereka pada tahun 2023. Kerjasama strategik antara komuniti dan Badan Bukan Kerajaan (NGO) dalam penganjuran program advokasi kewangan turut membantu bagi mendapatkan tahap literasi kewangan yang baik dalam kalangan masyarakat khususnya bagi golongan kanak-kanak dan remaja.
Penggunaan teknologi dan inovasi: Penggunaan teknologi dan inovasi melalui platform digital seperti MyPay dan aplikasi perbandingan harga seperti PriceCatcher dari Kementerian Perdangan dalam Negeri dan Kos Sara Hidup telah membantu pengguna mendapatkan nilai terbaik daripada perbelanjaan mereka. Menurut laporan Jabatan Perangkaan Malaysia, penggunaan MyPay telah meningkat sebanyak 40% sejak tahun 2022, dengan aplikasi perbandingan harga membantu pengguna menjimatkan purata sehingga 20% daripada kos harian mereka.
Selain itu, Program DE Rantau dan Malaysia Digital telah membuka peluang pekerjaan digital yang membolehkan lebih 150,000 rakyat bekerja dari rumah, sekali gus mengurangkan kos pengangkutan sehingga 15% bagi pengguna yang terlibat. Data daripada Kementerian Digital menunjukkan inisiatif ini turut meningkatkan penglibatan rakyat dalam ekonomi digital serantau. Tambahan pula, inisiatif seperti Program Retrofit dan NR-CERT telah mendorong penggunaan teknologi cekap tenaga. Kajian oleh Institut Teknologi Hijau mendapati penggunaan teknologi ini telah mengurangkan bil utiliti purata sebanyak 10-15% bagi isi rumah di kawasan bandar.
Sokongan Ekonomi Setempat: Sokongan Ekonomi Setempat melalui Program Madani
Rakyat dan inisiatif Payung Rahmah telah memainkan peranan penting dalam mengawal kenaikan harga barangan keperluan. Menurut data terkini daripada Kementerian Kewangan, program MADANI Rakyat telah membantu lebih 600,000 isi rumah dengan mengurangkan beban kos barangan keperluan sehingga 8% secara purata. Sementara itu, inisiatif Payung Rahmah telah disalurkan kepada lebih 1 juta penduduk, memberikan subsidi dan bantuan tunai yang berkesan untuk menstabilkan harga barangan runcit. Inisiatif Rahmah juga boleh dilihat sebagai serampang dua mata yang memberi manfaat kepada peniaga dan pengguna.
Di samping itu, pembiayaan mikro melalui TEKUN dan YAPEIM terus menyokong usahawan kecil dalam menyediakan produk dan perkhidmatan yang berpatutan kepada penduduk bandar. Laporan daripada Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Kos Sara Hidup juga menunjukkan bahawa lebih 20,000 usahawan telah menerima bantuan pembiayaan dengan jumlah keseluruhan sehingga RM100 juta sejak tahun 2022. Bantuan ini telah membantu mengurangkan kos operasi dan memastikan harga produk tetap kompetitif, sekali gus menyumbang kepada kestabilan ekonomi setempat.
Pembangunan bandar mampan: Projek Bandar Pintar dalam pembangunan bandar mampan, seperti yang dilaksanakan di Cyberjaya dan Iskandar Malaysia, telah
mengintegrasikan sistem pengurusan bandar pintar untuk meningkatkan kecekapan perkhidmatan serta mengurangkan kos operasi. Pendekatan inovatif ini merangkumi
penggunaan teknologi terkini dalam pengurusan trafik yang dilaporkan mengurangkan masa perjalanan sebanyak 15%, pengurusan sisa buangan yang meningkatkan kadar kitar semula sehingga 25% dan pengoptimuman penggunaan tenaga yang menyumbang kepada penjimatan kos operasi sehingga 12% secara tahunan.
Walaupun urbanisasi pesat telah mendorong pertumbuhan ekonomi dan perkembangan infrastruktur, ia juga membawa cabaran besar khusunya peningkatan kos sara hidup yang boleh memberi kesan kepada kesejahteraan hidup masyarakat. Namun, dengan pendekatan yang holistik, bersepadu dan strategik, cabaran ini tidak mustahil untuk diatasi. Pelaksanaan dasar perumahan mampu milik, pengukuhan sistem pengangkutan awam, literasi kewangan, dan inovasi teknologi merupakan antara strategi utama yang dapat meringankan beban penduduk bandar.
Urbanisasi di Malaysia membawa cabaran yang kompleks tetapi tidak mustahil untuk ditangani. Kejayaan menangani cabaran ini memerlukan pendekatan holistik yang mengambil kira kepentingan semua pihak berkepentingan. Strategi-strategi yang digariskan perlu dilaksanakan dengan teliti dan dipantau secara berterusan untuk memastikan keberkesanannya.
Komitmen berterusan dari kerajaan, sektor swasta dan masyarakat adalah penting dalam merealisasikan matlamat pembangunan bandar yang mampan. Melalui pelaksanaan strategi yang tepat dan penglibatan aktif semua pihak, Malaysia berada di landasan yang betul untuk menangani cabaran urbanisasi dan membina bandar-bandar yang lebih berdaya huni untuk generasi masa hadapan.
Usaha menangani cabaran urbanisasi perlu dilihat sebagai satu perjalanan berterusan yang memerlukan pemantauan dan penambahbaikan berterusan. Dengan pendekatan yang strategik dan pelaksanaan yang efektif, Malaysia mampu mentransformasi cabaran
urbanisasi kepada peluang untuk pembangunan negara yang lebih mampan dan inklusif. Kejayaan ini sudah pasti akan menterjemahkan keberhasilan nilai yang dimaksudkan melalui Malaysia Madani.
Penulis dari Jabatan Sains Sosial
Pusat Pengajian Umum dan Kokurikulum
Universiti Tun Hussein Onn Malaysia (UTHM)
